8. La 'Kireĵi'-teorio de TAKAHAMA Kjoŝi (TAKAHAMA Kyoshi).

 

   El la multaj hajko-eseoj verkitaj de Kjoŝi (Kyoshi), mi ĉerpas la opiniojn ligitajn al la distingo inter Hajku-stilaj verkoj kaj Cukeku- (Tsukeku)-stilaj verkoj. En la frazo "La rakonto de Hajku" de Kjoŝi (1948), li skribas pri 'Kireĵi' jene: 

​

   'Kireĵi' estas la spino de Hajku-Karakteroj de 'Kireĵi' kiel "ja" (ya) kaj "kana" formas la spinon de Hajku, kune kun la 17 silaboj (575). En la pasinteco, homoj kiuj estis implikitaj en Hajku, laŭdire faras "Ja-Kana". Tio preskaŭ fariĝis sinonima kun Hajku. Oni ne povas diri, ke ĉi tio estas rigida deklaro. 

​

   Ĝi nature difinas la bazan formon de poemo nomata Hajku. La nuna tendenco en iuj partoj de nuna mondo, kie 'Kireĵi' ne estas atentite kaj oni ignoras pri tradicia Hajku, tute ne estas agrabla. Ni devas respekti la karakterojn (kiujn ni mem decidis) de 'Kireĵi' establitajn de niaj eminentaj antaŭuloj dum la periodoj "Genroku-ĵidai" kaj "Tenmei-ĵidai". Estas multaj de Hajku kiuj ne havas tranĉ-signojn kiel "ja" kaj "kana". 

​

   Tiuj ĉi frazoj estas modifitaj kaj altigitaj de 'Kireĵi' kiel "ja" kaj "kana", kaj ŝanĝiĝis konservante la saman kvaliton. Ĝis la lasta, mi respektas la tonon tipan de hajko.

   Hajku devas konservi ŝajnan tonon de Hajku ĉiu-scene. Ĉio, kio faras paŝon ekster la gamo, ne estas Hajku. 

​

   Kjouga diras: La esprimoj kiel "Respekti la tipan tonon de Hajku kaj "Devas konservi la tipan tonon de Hajku" estas vere tro abstraktaj esprimoj. Kjoŝi uzas "keri", "kana" kaj "ru" kiel 'Kireĵi', kaj "ru" estas uzata kiel 'Kireĵi' kune kun "keri" kaj "kana". Ĉi tio povas esti 'Kireĵi' laŭ la koncepto de MACUO Baŝou (MATSUO Basho) de "ĉiuj 48 karakteroj estas 'Kireĵi' ". Tamen la vortoj de Baŝou estas konceptaj kaj ne praktikaj. 

​

   "ru" formas la finan formon kaj ankaŭ la adnominalan formon de la verbo. Nur la "ru" uzata ĉe la fino de la malalta-5, fariĝas la fina formo kaj funkcias 'Kire'. Estas malĝuste diri, ke "ru" estas 'Kire', se "ru" formas la finan formon de verbo, ĝi estas 'Kire'. 

​

   En sia libro "Por tiuj, kiuj aspire faras pri Hajku", Kjoŝi skribas jene:

   Hajku estas poemo kun 17 literoj. (forlasite ...) Ĝi fariĝas la formo de poemo nur kiam ĝi estas kombinita kun 5,7,5. Tio estas Hajku. Alivorte, Hajku estas la plej simpla formo de poezio en la japana. 

   Tamen, nenie en siaj postaj hajk-eseoj li mencias eĉ unu vorton pri tiu ĉi metodo esprimi poezion. Kaj, ekzistas neniuj raportoj pri esplorado pri kiel ĉi tiuj 17 literoj estas esprimitaj, sekve Hajku naskiĝas. 

​

   Tial homoj pensas, ke se oni literumas frazon per 17 literoj, inkluzive de laŭsezonaj vortoj, ĝi fariĝas Hajku. La problemo estas kiel literumi frazon. Oni forgesis, ke la maniero kiel ĝi estas literumita, kreas poezion kaj fariĝas Hajku. Eĉ se "Kion verki" ŝanĝiĝas kun la tempoj, sed "Kiel verki" devus eterne resti la sama. 

​

​   Kjoŝi (Kyoshi) donas la sekvan klarigon pri 'Kireĵi'.

​

   Pri "ja" (ya) kaj "kana". "ja" kaj "kana" estas la karakteroj kiuj faras formon de Hajku. Kiel ekzemple "ja" kaj "kana" estas nomitaj 'Kireĵi'. En la pasinteco, oni kutimis paroli pri 'Kireĵi' en tre severa esprimo, sed ne necesas tiel ligita pri ĝi. 

​

   Sur la poento, sufiĉas esti unu vorto en frazo, kiu laboras finvorte aŭ anstataŭiĝas en la fina vorto. Tamen, eĉ se ĝi estas fina vorto, ne devas uzi vortojn kiel "ekzistas" (aru) aŭ "estas" (da).

   Necesas, ke la finaĵo havu la tonon de Hajku. Antaŭ ĉio, por tio vi devas scii, ke ekzistas signoj unikaj al Hajku, kiel "ja" kaj "kana". Necesas koni la aranĝon kombinitan de karakteroj bazitaj sur ĉi tiuj du. 

​

   Ekzemple;

     Jen fiŝlageto. Fiŝkapt-amikoj sunbruniĝintaj.      ... IKEUĈI Takeŝi (IKEUCHI Takeshi)

    Rizplantado. En la mezo de malfermitaj urboj.     ... AIĴIMA Kjokou (AIJIMAKyoko) 

​

   Kiel en supraj verkoj ...

   Aliaj ofte uzataj kireĵi estas "keri", "ari", "nu", kaj "ru". Ekzistas ankaŭ aliaj specoj nomitaj kiel vort-haltiĝo. Ekzemploj inkluzivas "La Voĉo de la Insekto" (Mushi no koe) kaj "La falĉanta viro" (Karu otoko).

   Ĉi tio povas esti mallongigita pri "Ĝuste estu voĉo de insektoj" (Mushi no koe kana) kaj "Ĝuste estu la falĉanta viro" (Karu otoko kana). 

​

   Nun, la vorto "finiĝa vorto" (Shuushi-kotoba) en la diro de Kjoŝi ne estas inkluzivita en la vortaro "Kouĵien" (Kojien), sed se ni konkludas ĝin, ĝi povas esti interpretita kiel vorto kiu indikas "la fino"-n. Kio ĝuste estas "vorto de fin-formo" ? 

​

   Krome, estas eraro nomi ĝin per halto ĉe litero, ĉu ne !? Nun, la vorto "finiĝa vorto" en la diro de Kjoŝi ne estas inkluzivita en la vortaro "Kouĵien" (Kojien), sed se ni konkludas ĝin, ĝi povas esti interpretita kiel vorto kiu indikas "la fino"-n. Kio ĝuste estas "vorto de fin-formo?" Krome, estas eraro nomi ĝin per halto ĉe litero, ĉu ne !? 

   Estas ankaŭ nekompreneble, ke 'Kireĵi' estas preterlasita, kiel "Ĝuste estu la voĉo de insekto" signifas "la voĉo de insekto" kaj "Ĝuste estu la falĉanta viro" signifas "la falĉanta viro". Kio ajn ĝi estas neeble preterlasi la tutan 'Kireĵi'. 

​

   Ne ekzistas alia maniero ol la miskompreno de TAKAHAMA Kjoŝi. La teorio de ellasado de "kana" en malsupra-5 estas malrespekto de 'Kireĵi' kaj miskompreno de 'Kireĵi'. Kaj estas la bazo por pensi ke la verkoj de Kjoŝi estas Hajku, kvankam ili estas similaj verkoj de Hajku, se jes, tiam li faris grandan eraron kiel hajkisto. 

​

   Pri Hajku.

   La vorto Hajku estas mallongigita formo de "Hokku de Hajkai" kaj estis kreita de MASAOKA Ŝiki. Ĝis tiam, ĝi estis kutime nomita 'Hokku'.

   ... La celo de Hajku estas esprimi la belecon de "Kaĉou-Huugecu" (nome; floroj, birdoj, vento kaj luno), mi pensas, ke ĝi estas komplimento.

   Kjoŝi ne respondas, "Kial verki pri floroj, birdoj, vento kaj luno fariĝas Hajku?" 

​

   Kvankam Kjoŝi skribis multajn eseojn pri Hajku kaj multe laboris por kompreni pri Hajku, li ne rimarkis, ke estis du specoj de verkoj kiujn li faris, kiuj estis nomitaj Hajku. En pli ol 50 jaroj da vivo de Hajku-farado, li neniam havis ĉi tiun dubon, kaj li neniam eltrovis/klarigis "Kio estas vera Hajku?".

​

​

​